Tìm hiểu tất tần tật về dây thần kinh số 3 và cách phục hồi hiệu quả

1. Dây thần kinh số 3

Hai bộ phận chính tạo nên hệ thần kinh của con người chính là hệ thần kinh trung ương và hệ thần kinh ngoại biên. Trong đó, hệ thần kinh trung ương bao gồm tủy gai và não bộ còn ở hệ thần kinh ngoại biên bao gồm 12 đôi dây thần kinh sọ não, 31 đôi dây thần kinh gai sống và các hạch thần kinh ngoại biên.
 
Bộ 12 đôi dây thần kinh sọ thường ảnh hưởng đến khu vực mắt và vùng quanh mặt, 12 đôi dây thần kinh này có xuất phát trực tiếp từ não hoặc thân não và thần kinh sọ. Dây thần kinh số 3 thuộc một trong số 12 đôi dây thần kinh đảm nhận chức năng vận động. 

Dây thần kinh số 3 thường được biết đến với tên gọi dây thần kinh vận nhãn: Xuất phát từ trung não vòng về phía trước đến thành ngoài các bộ phận xoang tĩnh mạch hàng, tiến đến khe ổ mắt trên và đi vào ổ mắt với nhánh trên và nhánh dưới.

2. Những chức năng của dây thần kinh số 3

Chức năng của dây thần kinh số 3 là: vận động một số cơ mặt, đưa nhãn cầu vào trong, lên xuống  để tạo cử động mắt, mở mí mắt. Khi bị ảnh hưởng dây thần kinh số 3 có thể làm mắt bị lác (mắt lác ra ngoài hoặc lác xuống dưới), sụp mi, đồng tử bị giãn hoặc có thể bị liệt vận nhãn.

Tất cả các chức năng của dây thần kinh số 3 được điều khiển bởi trung tâm trung ương trên nhân nằm ở thân, giữa và vỏ của não. Cụ thể là:

• Chức năng quy tụ được điều khiển bởi các trung tâm Perlia.
• Chức năng liếc dọc do Darkchwitz điều khiển.
• Chức năng liếc ngang do Foville điều khiển.
• Các trung điểm ở tiểu não ở vỏ não là trung tâm thần kinh quay mắt đầu ở diện 8, trung tâm thị giác quay đầu quay mắt ở sát nếp cọng có liên kết điện 21, các trung tâm khác ở diện 18, 19 hay diện vận động, trung tâm thính giác quay đầu quay mắt ở cạnh diện thính giác…..
• Các trung tâm phản xạ ở não giữa với các củ sinh tư tạo ra phản xạ thính giác, với các nhân tiền đình tạo sự rung giật nhãn cầu.

Xem thêm: Liệt dây thần kinh số 4

3. Dây thần kinh số 3 chi phối những cơ nào?

Dây thần kinh số 3 (hay còn gọi là dây thần kinh vận nhãn chung) đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát chuyển động của mắt. Nó chi phối hầu hết các cơ vận động nhãn cầu và cơ nâng mi trên, giúp mắt di chuyển linh hoạt và duy trì tầm nhìn ổn định. Khi dây thần kinh số 3 bị tổn thương, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như sụp mí, lác mắt hoặc nhìn đôi.  

3.1 Cơ nâng mi trên

Cơ nâng mi trên chịu trách nhiệm nâng mí mắt, cho phép mắt mở một cách bình thường. Đây là cơ duy nhất do dây thần kinh số 3 chi phối mà không liên quan đến chuyển động của nhãn cầu. Khi dây thần kinh số 3 bị tổn thương, cơ nâng mi trên mất chức năng, dẫn đến sụp mí ở nhiều mức độ khác nhau. Trong trường hợp nghiêm trọng, mí mắt có thể sụp hoàn toàn, che khuất đồng tử và gây ảnh hưởng đáng kể đến thị lực.

3.2 Cơ thẳng trên

Cơ thẳng trên giúp mắt di chuyển lên trên và xoay nhẹ vào trong, đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh góc nhìn theo chiều dọc. Khi chức năng của cơ bị ảnh hưởng, người bệnh sẽ gặp khó khăn khi nhìn lên, đặc biệt là khi muốn tập trung vào các vật thể ở phía trên.

3.3 Cơ thẳng dưới

Cơ thẳng dưới có chức năng đối lập với cơ thẳng trên, giúp hạ nhãn cầu xuống dưới và xoay nhẹ mắt ra ngoài. Chức năng cơ bị suy giảm có thể khiến người bệnh khó nhìn xuống, ảnh hưởng đến các hoạt động như đọc sách hoặc đi xuống cầu thang.

3.4 Cơ thẳng trong

Cơ thẳng trong giúp mắt di chuyển vào trong, hướng về phía mũi, đóng vai trò quan trọng trong hội tụ khi nhìn gần. Khi bị tổn thương cơ này có thể dẫn tới mắt bị lác ngoài (nhãn cầu lệch ra ngoài), không thể tự điều chỉnh về trung tâm, gây nhìn đôi, lác ngoài.

3.5 Cơ chéo dưới

Cơ chéo dưới kiểm soát chuyển động phức tạp của mắt, giúp nhãn cầu hướng lên trên và xoay ra ngoài. Đây là cơ duy nhất trong nhóm cơ do dây thần kinh số 3 chi phối có khả năng xoay mắt. Khi cơ này bị suy giảm chức năng, bệnh nhân sẽ gặp khó khăn khi nhìn lên trên, đặc biệt là khi liếc mắt sang một bên.

4. Các bệnh lý liên quan đến dây thần kinh số 3

Khi dây thần kinh số 3 bị tổn thương có thể gây rối loạn thần kinh - nhãn khoa, ảnh hưởng đến chức năng thị giác và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Một số bệnh lý liên quan đến dây thần kinh số 3 phổ biến phải kể đến như:
 

4.1 Liệt dây thần kinh số 3

Liệt dây thần kinh số 3 gây sụp mí, lác ngoài, nhìn đôi và giãn đồng tử. Nguyên nhân thường do nhồi máu vi mạch (bệnh tiểu đường, tăng huyết áp), chấn thương sọ não, phình động mạch hoặc u não chèn ép. Điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân, có thể bao gồm kiểm soát bệnh lý nền, chỉnh thị lực hoặc phẫu thuật nếu cần.

4.2 Viêm dây thần kinh số 3

Viêm dây thần kinh số 3 có thể do nhiễm virus, vi khuẩn (viêm màng não, lao), bệnh tự miễn hoặc biến chứng của tiểu đường. Bệnh nhân thường có triệu chứng đau quanh hốc mắt, sụp mí, giảm vận động nhãn cầu. Điều trị bao gồm kiểm soát nhiễm trùng hoặc ức chế miễn dịch trong trường hợp bệnh tự miễn.

4.3 Hội chứng Weber

Đây là một rối loạn thần kinh do tổn thương vùng não giữa, gây liệt dây thần kinh số 3 kèm theo liệt nửa người đối bên. Nguyên nhân thường do đột quỵ hoặc u não. Điều trị tập trung vào kiểm soát nguyên nhân và phục hồi chức năng thần kinh.

4.4 Phình động mạch thông sau

Phình động mạch thông sau có thể chèn ép dây thần kinh số 3, gây sụp mí, giãn đồng tử và nhìn đôi. Nếu túi phình vỡ, bệnh nhân có thể đột ngột đau đầu dữ dội, nguy hiểm đến tính mạng. Điều trị chủ yếu bằng can thiệp nội mạch hoặc phẫu thuật kẹp túi phình.

5. Cách phục hồi dây thần kinh số 3 hiệu quả

Việc phục hồi dây thần kinh số 3 phụ thuộc vào nguyên nhân gây tổn thương, mức độ nghiêm trọng và thời gian phát hiện bệnh. Một số phương pháp phục hồi dây thần kinh số 3 thường được áp dụng như:

5.1 Điều trị nội khoa

Nếu nguyên nhân do viêm, nhiễm trùng hoặc bệnh lý mạch máu, bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng viêm (như corticosteroid), giãn mạch hoặc điều trị bệnh nền (như tiểu đường, cao huyết áp) để giảm tổn thương thần kinh.

5.2 Phẫu thuật

Trong trường hợp tổn thương do chèn ép (u não, phình động mạch), bác sĩ có thể cân nhắc can thiệp ngoại khoa để giải phóng áp lực lên dây thần kinh. Đối với sụp mí nặng hoặc lác mắt kéo dài, có thể cần phẫu thuật chỉnh hình mí mắt hoặc cơ vận nhãn để cải thiện thị lực.

5.3 Châm cứu phục hồi dây thần kinh số 3

Trong Đông y, châm cứu kết hợp xoa bóp bấm huyệt có thể giúp kích thích tuần hoàn máu, hỗ trợ phục hồi chức năng vận động của mắt. Một số nghiên cứu cho thấy phương pháp này có thể giúp giảm triệu chứng sụp mí và lác mắt.

5.4 Tập luyện phục hồi

Một số bài tập mắt như bài tập hội tụ, theo dõi chuyển động ngang – dọc hoặc bài tập nhìn theo ngón tay có thể giúp cải thiện chức năng vận động của mắt và giảm triệu chứng nhìn đôi.

Nếu dây thần kinh số 3 có những dấu hiệu bị tổn thương, hãy sớm thăm khám để được điều trị kịp thời, tránh những biến chứng không mong muốn. Nếu có bất cứ vấn đề gì, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Đông Y Sơn Hà để được đội ngũ bác sĩ của chúng tôi tư vấn và hỗ trợ tốt nhất. Đông Y Sơn Hà - vì sức khoẻ người Việt, chắc chắn sẽ là phòng khám uy tín dành cho bạn.